Sự kiện cá chết hàng loạt tại Hà Tĩnh với nguyên nhân chưa rõ ràng đang là một vấn đề rất nóng tại Việt Nam. Dân chúng, hoặc cảm thấy phẫn nộ về thái độ xử lý vấn đề của chính quyền nhà nước, hoặc cảm thấy vấn đề môi trường tại đất nước đang ở mức đáng báo động, đồng loạt tổ chức các cuộc biểu tình xuyên suốt bắt đầu từ đầu tháng 5. Theo dõi các luồng tin tức phân tích trái chiều khiến tôi thực sự bối rối, bởi không rõ sự kiện này sẽ đi đến đâu và kết thúc bằng cách nào, với một thể chế chính quyền non trẻ và yếu kém trong khi tiếng nói dân chúng hiện giờ cũng chưa đủ mạnh mẽ.
Có hai cuộc biểu tình gây được tiếng vang lớn trong thời gian gần đây, một là cuộc biểu tình từ nhân dân Thanh Hóa trong việc tranh chấp khu vực biển để đánh bắt cá xưa nay đang bị tập đoàn FLC chiếm dụng để phục vụ mục đích phát triển du lịch. Và hai là cuộc biểu tình, tạm gọi là cuộc biểu tình Formosa. Trong 2 cuộc biểu tình này, ta thấy ngay được sự khác biệt trong cách ứng xử của chính quyền. Trong khi báo chí được đăng tin thỏa sức về FLC và dân Thanh Hóa, được khai thác mọi khía cạnh của vấn đề cũng như Ủy ban nhân dân tỉnh sẵn sàng mở cuộc họp báo dông dài để giải đáp mọi thắc mắc của dân, thì với cuộc biểu tình Formosa, tất cả đều là sự im lặng.
Mặc dân đang la ó ngoài kia, mặc những cuộc xung đột gây bức xúc giữa người biểu tình và bộ phận thi hành công vụ nhằm ngăn chặn đám đông bạo động, trên các mặt báo, truyền hình, vẫn không hó hé một thông tin. Bộ Tài nguyên Môi trường đã từng tổ chức một cuộc họp báo cho mời phóng viên các báo đến để công bố nguyên do cá chết, sau một tiếng đồng hồ chờ đợi, bộ trưởng bước ra và đọc thông báo với một nguyên nhân có vẻ chắc chắn nhất: do hiện tượng tảo nở hoa, rồi ngay lập tức biến mất trong vòng 5 phút không hơn khiến cánh báo chí ngơ ngác chưa hiểu chuyện gì xảy ra và cũng không rõ phải tính sao với nguồn thông tin cụt ngủn đến thế.
Tất nhiên, bản thân tôi hiện giờ chưa có ý muốn gán tội cho tập đoàn Formosa xả chất thải độc hại, vì rõ ràng trong tay chẳng có cơ sở nào để chứng minh, cũng như thật thà mà nói, tôi mong Formosa không phải là kẻ phạm tội chính trong vụ việc này khi mà những lợi ích của một nhà máy thép lớn có thể khiến nhân dân miền Trung phần nào bớt nghèo khổ với số lượng công việc khổng lồ. Nhưng chính thái độ im lặng của chính quyền khiến câu chuyện trở nên rối bời và càng nghiêm trọng hơn. Vì không có thông tin chính thức, nhiều cơ quan truyền thông tự tìm ra câu trả lời bằng cách “chế” bằng chứng, tự làm thí nghiệm cho cá từ nơi khác bơi trong nước từ biển Vũng Áng, cá chết trong vòng 2 phút. Video này đã được chia sẻ rất nhiều trước khi bị lật tẩy vì tính không xác thực.
Trong những luồng tin tức ngược xuôi, có cả một loạt hình ảnh các ngài lãnh đạo tỉnh miền Trung xuống biển tắm và ăn cá, để chứng minh rằng biển và cá không nhiễm độc. Những tưởng cử chỉ cao đẹp như vậy an ủi được dân chúng, nhưng không, nó càng làm tăng thêm sự phẫn nộ. Thực chất, điều nhân dân muốn thấy không phải là việc các ông đang tắm mát và ăn ngon, mà là sự minh bạch trong đối thoại về vấn đề liên hệ. Nhưng đó hiển nhiên là một yêu cầu khó khăn. Bởi vấn đề hiện tại không chỉ đơn giản loanh quanh câu chuyện của Vũng Áng và kẻ-không-liên-quan-đến-Trung-Quốc Formosa Đài Loan. Hiện tại toàn bộ vùng biển nơi 4 tỉnh miền Trung gần như đã tê liệt hoàn toàn với lượng cá chết, và với sự hoang mang về nguồn nước độc, ngư dân có thể sẽ tìm cách đánh bắt cá xa bờ dài ngày để kiếm sống. Trong tình hình hàng ngàn tàu Trung Quốc đang ngông nghênh gây hấn đe dọa tàu cá Việt Nam muốn vượt ra ngoái 20 hải lý tính từ bờ, dân mình sẽ sống ra sao? Biển mình sẽ ra sao?
Việt Nam đang rơi vào một giai đoạn phát triển hỗn loạn khi mà thời đại thông tin mở cửa rộng rãi, đủ điều kiện để cập nhật các tin tức đa chiều. Tuy nhiên, với một dân trí chưa có nền tàng vững bền còn nhiều lung lay, thái độ quan liêu trong cách giải quyết mâu thuẫn của các cơ quan chức năng đã khiến các vấn đề luôn đi vào ngõ cụt. Cuộc biểu tình chống Formosa hiện nay có thể được coi là một trong những cú thúc mạnh mẽ đối với người dân Việt để nhận ra được tầm quan trọng trong tiếng nói của bản thân mình nếu muốn thay đổi đất nước cũng như để chính quyền cộng sản thấy rằng im lặng không phải là vàng, mà sẽ sớm trở thành mồ chôn dành cho những kẻ hèn nhát.
* Blog 'Trong lòng Hà Nội' của Hoàng Giang là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
